Jak powstaje ikona?
Czym jest tempera?
Słowo tempera pierwotnie pochodzi od czasownika temperare co znaczy „mieszać w celu uzyskania pożądanej konsystencji”. Suche pigmenty łączono z różnymi spoiwami na bazie wody takimi jak guma, kazeina, jajka, kleje zwierzęce.
Tempera była używana w starożytnym Egipcie, Chinach, Grecji, Rzymie Babilonii. Wykorzystywano ją do malarstwa ściennego, kamiennych kolumn, papirusów, malarstwa tablicowego, rękopisów, ozdabianiu ołtarzy, portretów czy też mumii.
Tempera jest jedną z najtrwalszych technik malarskich. Najstarsze zachowane portrety Fajumskie wykonane tą techniką datuje się na 1 wiek pne lub na początek 1 wiek ne.
Tradycyjne malowanie temperą na podobraziu drewniany to długi proces.
Przygotowanie podobrazia
Pierwszą czynnością jest odpowiednie przygotowanie podobrazia poprzez nasączenie jego powierzchni ciepłym klejem zwierzęcym, tzw. lantrykowanie. Następnie nakleja się najczęściej na lico podobrazia płótno, które ma za zadanie stabilizować powierzchnię gruntu.
Na tak przygotowane podobrazie nakłada się zaprawę kredową. W zależności od rodzaju używanej tempery stosuje się zaprawy bardziej lub mniej chłonne. Zaprawa składa się z kleju oraz mieszanek różnego rodzaju kredy i gipsu. Do najczęściej stosowanych należą kreda polska, szampańska czy bolońska (tak na prawdę jest to gips).
Zaprawa kładziona jest w kilkunastu warstwach tak by jej grubość wynosiła powyżej 1 milimetra. Po wyschnięciu polerowana jest materiałami ściernymi by uzyskać gładką powierzchnię.
Proces gruntowania jest bardzo pracochłonny i narażony na wiele błędów, które mogą spowodować np. pękanie malatury.
Nanoszenie rysunku
Następną czynnością jest przenoszenie konturu rysunku oraz prace pozłotnicze. Kontur rysunku przenosiło się dawniej za pomocą sproszkowanego węgla drzewnego. Obecnie w pracowni stosujemy gotowe pigmenty. Przeniesione kontury utrwala się farbą lub wykonuje się grawerowanie ostrym rylcem.
Złocenie
Złoto na ikonie jest symbolem Boga. Ten olśniewający kolor/metal symbolizuje boską naturę i niestworzone światło samego Boga. W końcu w królestwie Bożym nie ma nocy, tylko wieczny dzień.
W pozłotnictwie można ogólnie wyróżnić złocenie na mat i połysk lub inaczej poler. Są techniki olejne, pulmentowe i mieszane, a w ostatnich czasach dochodzą jeszcze techniki na bazie żywic poliakrylowych.
Najbardziej efektownym i najpiękniejszym złoceniem ikon jest złocenie na pulment. Ten rodzaj złocenia daje możliwość uzyskania złocenia na mat i poler. Dzięki polerowaniu złota gładzikiem można uzyskać silny blask złota podkreślając tym samym piękno i wartość pozłoconego przedmiotu.
Technika ta nie jest łatwa do opanowania, wymaga nie tylko wiedzy, ale również praktycznego doświadczenia. Jest to technika czasochłonna, wymagająca cierpliwości oraz staranności.
Na starannie przygotowaną powierzchnię nakłada się pulment, który jest mieszanką gliny i kleju zwierzęcego. Po wyschnięciu kliku warstw nakłada się złoto płatkowe a następnie w zależności od wykonywanej pracy, pozłota jest polerowana lub nie.
Dawniej polerowane złocone powierzchnie ikon miały funkcję użytkową , odbijały blask świec w cerkwi doświetlając ją.
Malatura
Po wykonaniu prac pozłotniczych, oczyszczeniu podobrazia ze zbędnych kawałków złota przystępuje się do malowania. Kolory nakłada my laserunkowymi warstwami, by uzyskać subtelne przejścia pomiędzy kolejnymi warstwami barwnymi. Szybko wysychająca tempera jest nakładana poprzez drobne pociągnięcia pędzla.
Kolory nakładamy od najciemniejszych do najjaśniejszych. Białe tło w połączeniu z temperą sporządzaną na bazie naturalnych pigmentów zapewnia wyjątkową głębię oraz delikatność a zarazem intensywność barw. Na koniec malatura jest zabezpieczana werniksem woskowym lub olejnym, potęgującym te doznania.
Modlitwa
Choć modlitwa nie jest składnikiem technologii ikony, jest jednak jej nieodłącznym elementem. Elementem duchowym. Ikona jest bowiem pośrednikiem pomiędzy Ziemią a Niebem, pomiędzy Boskim i ludzkim wymiarem.